ဘ၀မွာရည္ရြယ္ခ်က္ရွိရမယ္။ တတ္နိုင္ရင္ေတာ့ အမ်ားေကာင္းက်ိုဳးကို သက္ပိုး ေဆာင္ရြက္ရမယ္။ အဲဒီလိုေဆာင္ရြက္တဲ႕အခါမွာ အသားျဖဴတဲ႕သူ အသားမဲတဲ႕သူလို႕ မခြဲျခားရဘူး။ သူကဆင္းရဲလို႕ သူကခ်မ္းသာလို႕၊ သူကငါ့အမ်ိဳးမို႕ သူကေတာ့ တစိမ္းမို႕ဆိုတာ မ်ိဳးလဲ မခြဲျခားရဘူး။ အားလံုးအေပၚ တေျပးညီ ေကာင္းေစလိုတဲ႕စိတ္ထားႏွင့္ ကူညီေဆာင္ရြက္ ရမယ္။ သက္ရွိသတၲ၀ါ တိုင္းအတြက္ လူမ်ိဳးအားလံုးအတြက္ ညီတူညီမွ်ေဆာင္ရြက္ေပးရမယ္။
အထက္ပါအတိုင္းမလုပ္နိုင္ရင္ေတာင္မွေဆြမ်ိဳးေတြရဲ႕အက်ိဳး၊မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္းရဲ႕အက်ိဳး၊ ရပ္ရြာရဲ႕အက်ိဳး စီးပြါး အတြက္ ေကာင္းက်ိဳးေဆာင္ရြက္ ေပးရမယ္။ ေဆြမ်ိဳးဆို ေတာ့လဲ အေမဖက္ကအမ်ိဳး အေဖဖက္ ကအမ်ိဳးလို႕မခြဲျခားရဘူး။ မိတ္ေဆြလဲဒီအတိုင္းဘဲေပ့ါ။ သူ႕ကိုပိုခင္လို႕၊သူကငါ့အေပၚ စိတ္ေကာင္း မရွိလို႕ ဆိုတာ မ်ိဳးမခြဲျခားရဘူး။တေျပးညီကူညီပံ့ ပိုးေပးနိုင္ရမယ္။သူတပါးရဲ႕အက်ိဳးကို ေဆာင္ရြက္တယ္ဆိုတာ ပရဟိတလုပ္ရပ္ပါ။
ေနာက္တခု ထားရမဲ႕ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ ကိုယ့္အတြက္ေကာင္းေအာင္ အက်ိဳးရွိ ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ရမယ္။ ဒါမွလဲ လူျဖစ္ရက်ိဳးနပ္လိမ္႕မယ္။ ကုိယ္က်င့္တရား ေကာင္းမြန္ဖို႕လိုအပ္တယ္။ ကိုယ္က်င့္တရားဆိုတာ ကိုယ္၏စည္းကမ္း၊ ႏႈတ္၏စည္းကမ္းႏွင့္ျပည့္စံုမယ္ဆိုရင္ ကိုယ္က်င့္တ ရားေကာင္းတာပါဘဲ။ တနည္း ေျပာရရင္ေတာ့ ငါးပါးသီလလံုျခံဳရင္ ကိုယ္က်င့္တရားျပည့္စံုတဲ႕သူ ျဖစ္ေနပါျပီ။
စကားေျပာရင္ မွန္တာကိုဘဲေျပာ၊ ရိုးရိုးသားသားေျပာ၊ ယဥ္ယဥ္ေက်းေက်းေျပာ။ ဒီလိုေျပာရံုတင္မကေသးဘူး၊ မိမိအတြက္ေကာ သူတပါးအတြက္ပါ အက်ိဳးရွိတဲ႕စကားမ်ိဳးကိုဘဲ ေရြးေျပာရမယ္။ ဒီျပင္ ခ်စ္ခင္ညီညြတ္တဲ႕ စကားမ်ိဳးကို ေျပာရမယ္။ ခ်စ္ခင္ေနတဲ႕ သူၾကားမွာ စိတ္၀မ္းကြဲသြားေစမဲ႕စကားမ်ိဳးဆိုရင္ မေျပာရဘူး ေရွာင္ရွားရမယ္။ ၾကားေစ႕ေပးတဲ႕စကားမ်ိဳးကို ဘဲေရြးျပီးေတာ့မွ ေျပာရမယ္။ နားခ်မ္းသာမဲ႕ စကားမ်ိဳးကိုသာေျပာပါ၊ သိမ္ဖ်င္းတဲ႕စကားမ်ိဳးဆိုရင္ ေရွာင္ရွားရမယ္။
ဗုဒၶရဲ႕အဆံုးအမေတြဟာ လူမ်ိဳးမေရြး ဘာသာမေရြး လိုက္နာက်င့္သံုးလို႕ရတယ္။ တရားဓမၼဆိုတာ အဆံုးအမေတြဘဲ သူ႕ကို သင္ၾကားရမယ္၊ က်င့္သံုးရမယ္၊ ဒါဆိုရင္ထိုးထြင္ သိျမင္လာမယ္။ တနည္းေျပာရရင္ေတာ့ သင္ၾကားျခင္းဆိုတာကို ပရိယတၲိ၊ က်င့္သံုးျခင္းကိုေတာ့ ပရိပတၲိလို႕ေခၚျပီးေတာ့ ထိုးထြင္းသိျမင္တာကိုေတာ့ ပရိေ၀တ လို႕ေခၚတယ္။ သုတၲန္၊ ၀ိနည္း၊ အဘိဓမၼာလို႕လဲ ေခၚတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ နည္းလမ္း ၊ စည္းကမ္း၊ သေဘာတရားလို႕ ေျပာရင္လဲရတယ္။
စကားေျပာတဲ႕အခါမွာ ပါးစပ္စည္းကမ္းရွိရမယ္လို႕ ပရိတ္ၾကီး (၁၁) သုပ္ထဲက မဂၤလာသုတ္မွာ ထုတ္ေဖၚေဟာၾကားထားတယ္။ (၃၈) ျဖာမဂၤလာမွာပါတယ္။ ကိုယ့္ပါးစပ္က စကားေကာင္းေကာင္း ေျပာမယ္ဆိုရင္ ကိုယ့္မွာမဂၤလာျဖစ္ေနျပီ။ ကိုယ္အမူအယာေကာင္းမယ္ဆိုရင္လဲ မဂၤလာျဖစ္ေနတာပါဘဲ။ ေနနည္း၊ထိုင္နည္း၊ ေျပာနည္း၊ ေတြကို သင္ၾကားေပးထားတာဟာ ဘ၀ေနနည္း နည္းလမ္း ေတြပါဘဲ။ ကိုယ္ယဥ္ေက်းမယ္၊ နႈတ္ယဥ္ေက်းမယ္ဆိုရင္ ဘ၀ေနနည္းစည္းကမ္းေတြကို လိုက္နာက်င့္သံုးေန တဲ႕သူပါဘဲ။ အဲဒီလိုေနထိုင္သူဟာ အလိုလိုေနရင္းမဂၤလာျဖစ္ေနတာဘဲ။
သူတပါးကို ထိခိုက္ေအာင္ ကာယကံေျမာက္ေတာ့ မလြန္ၾကဴးဘူး ဒါေပမဲ႕စိတ္ထဲ မွာေတာ့ ထိခိုက္ နစ္နာသြားေအာင္ ၾကံစည္ေနတတ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကုိယ္ႏႈတ္ကို စည္းကမ္း ႏွင့္ ထိန္းထားနုိင္ရင္ဘဲ လူေကာင္းတေယာက္ျဖစ္ေနပါျပီ။ ဒါေပမဲ႕စိတ္ခ်မ္းသာခ်င္မွ ခ်မ္းသာမယ္။ ဒါေၾကာင့္စိတ္ကိုလဲ စည္းကမ္းထားဖို႕လိုအပ္တယ္။ စိတ္ကို ထိန္းဖို႕ဆိုတာ သိပ္ေတာ့မလြယ္ဘူး ။ ေလ႕က်င့္ယူမွရမယ္။ စိတ္ဆိုတာ ေမ်ာက္ႏွင့္တူတယ္။ အျငိမ္မေနတတ္ဘူး။ ဟိုခုန္ဒီခုန္ကူးေနတာ။ စိတ္ယဥ္ေက်းေအာင္ ျငိမ္ေအာင္ေလ႕က်င့္ လုပ္ရမယ္။ ေလက်င့္ရင္ သမာဓိ ရွိရင္ရပါတယ္။ ဒါလူတိုင္းက်င့္လို႕ရတယ္၊ ဘာသာေရးႏွင့္မဆိုင္ဘူး။
စိတ္စည္းကမ္းရွိလာရင္ ခ်မ္းသာလာမယ္။ ကိုယ္စည္းကမ္းႏွင့္ စိတ္စည္းကမ္းနွင့္ ျပည့္စံုလာရင္ လူေကာင္းျဖစ္ျပီ။ လူေကာင္းျဖစ္ျပီးရင္ လူေျဖာင့္ျဖစ္ဖို႕လိုအပ္တယ္။ သတိပညာရွိျဖစ္ဖို႕ လိုအပ္ေသးတယ္။ မိမိစိတ္ရဲ့သေဘာ ရုပ္ရဲ႕သေဘာကိုသိရင္ ပညာပါလာျပီ။ ပညာရွိမွသာလွ်င္ မိမိကိုယ္ထဲမွာ စိတ္ထဲမွာ အေသးစိပ္ ဘာေတြျဖစ္ေနတယ္ဆိုတာကိုလဲ သိိနိုင္တယ္။ ဒါ့ျပင္ လူတိုင္းအေပၚမွာ ေမတၲာထားနိုင္ရမယ္၊ ေမတၲာဆိုတာ ခ်စ္သ၊ူ မုန္းတဲ႕သူလို႕ မခြဲျခားဘဲ သူတပါးအက်ိဳးစီးပြါးကို လိုလားတာဘဲ။ ဂရုဏာ က်ေတာ့ဒုကၡေရာက္ေနသူတိုင္းအေပၚမွာ သနားက်င္နာတာ ကူညီ ေထာက္ပံ႕တာဘဲ။ ဘယ္သူဘဲ ၾကီးပြါးခ်မ္းသာပါေစ ေအာင္ျမင္သူတိုင္း အေပၚမွာ ေက်နပ္ ၀မ္သာေပးနိုင္မယ္ဆိုရင္ မုတိတာ စိတ္ထားရွိတယ္လို႕ ေျပာရမယ္။ ဒါဟာ ဘာသာေရးႏွင့္ မဆိုင္ဘူး။ လူတိုင္း ေန႕စဥ္က်င့္သံုးနိုင္တဲ႕ တရားေတြဘဲ။
ႏွလံုးသား ကေတာ့ နူးညံ့ပါတယ္၊ အုပ္ခ်ဳပ္မႈပညာမတတ္ရင္လဲ မျဖစ္ေသးဘူး။ အုပ္ခ်ဳပ္မႈက သိပ္အေရးၾကီးပါတယ္။ ပညာေတာ့ ေတာ္ပါရဲ႕ သီလမျဖဴစင္ဘူး ကိုယ္က်င့္တရား မေကာင္းမြန္ဘူး ေမတၲာတရားေခါင္းပါေနမယ္။ သူတပါးကိုလဲ သနားက်င္နာစိတ္ မရွိဘူး၊ ကုိယ္ခ်င္း စာတရား မရွိေနဘူးဆိုရင္လဲ မျဖစ္ေသးဘူး။ သူတပါးၾကီးပြါးခ်မ္းသာ ေနတာကို မႏွစ္ျမိဳ႕နိုင္ ၀မ္းမေျမာက္နုိင္ဘဲ ဣသာမိစၦရိယမ်ားေနမယ္ မုတိတာမပြါးမ်ားနိုင္ဘူးဆိုရင္ ဒီလူဟာ သိပ္အႏၲရယ္မ်ားတဲ႕ လူစားမ်ိဳး ျဖစ္သြားျပီ။ ဒါေၾကာင့္ကိုယ့္ဘ၀ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ဟာ သူတပါးေကာင္းက်ိဳးကို မေဆာင္ရြက္နိဳင္ေစကာမူ မိမိေကာင္းက်ိဳး ျပည့္စံုေအာင္ ေဆာင္ရြက္ရင္း ႏွင့္ မိမိပတ္၀န္းက်င္ကို ခ်မ္းသာေအာင္ ေနထိုင္ တတ္ေအာင္ ၾကိဳးစားသင့္လွတယ္။
အထက္ပါအတိုင္းမလုပ္နိုင္ရင္ေတာင္မွေဆြမ်ိဳးေတြရဲ႕အက်ိဳး၊မိတ္ေဆြသူငယ္ခ်င္းရဲ႕အက်ိဳး၊ ရပ္ရြာရဲ႕အက်ိဳး စီးပြါး အတြက္ ေကာင္းက်ိဳးေဆာင္ရြက္ ေပးရမယ္။ ေဆြမ်ိဳးဆို ေတာ့လဲ အေမဖက္ကအမ်ိဳး အေဖဖက္ ကအမ်ိဳးလို႕မခြဲျခားရဘူး။ မိတ္ေဆြလဲဒီအတိုင္းဘဲေပ့ါ။ သူ႕ကိုပိုခင္လို႕၊သူကငါ့အေပၚ စိတ္ေကာင္း မရွိလို႕ ဆိုတာ မ်ိဳးမခြဲျခားရဘူး။တေျပးညီကူညီပံ့ ပိုးေပးနိုင္ရမယ္။သူတပါးရဲ႕အက်ိဳးကို ေဆာင္ရြက္တယ္ဆိုတာ ပရဟိတလုပ္ရပ္ပါ။
ေနာက္တခု ထားရမဲ႕ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ ကိုယ့္အတြက္ေကာင္းေအာင္ အက်ိဳးရွိ ေအာင္ လုပ္ေဆာင္ရမယ္။ ဒါမွလဲ လူျဖစ္ရက်ိဳးနပ္လိမ္႕မယ္။ ကုိယ္က်င့္တရား ေကာင္းမြန္ဖို႕လိုအပ္တယ္။ ကိုယ္က်င့္တရားဆိုတာ ကိုယ္၏စည္းကမ္း၊ ႏႈတ္၏စည္းကမ္းႏွင့္ျပည့္စံုမယ္ဆိုရင္ ကိုယ္က်င့္တ ရားေကာင္းတာပါဘဲ။ တနည္း ေျပာရရင္ေတာ့ ငါးပါးသီလလံုျခံဳရင္ ကိုယ္က်င့္တရားျပည့္စံုတဲ႕သူ ျဖစ္ေနပါျပီ။
စကားေျပာရင္ မွန္တာကိုဘဲေျပာ၊ ရိုးရိုးသားသားေျပာ၊ ယဥ္ယဥ္ေက်းေက်းေျပာ။ ဒီလိုေျပာရံုတင္မကေသးဘူး၊ မိမိအတြက္ေကာ သူတပါးအတြက္ပါ အက်ိဳးရွိတဲ႕စကားမ်ိဳးကိုဘဲ ေရြးေျပာရမယ္။ ဒီျပင္ ခ်စ္ခင္ညီညြတ္တဲ႕ စကားမ်ိဳးကို ေျပာရမယ္။ ခ်စ္ခင္ေနတဲ႕ သူၾကားမွာ စိတ္၀မ္းကြဲသြားေစမဲ႕စကားမ်ိဳးဆိုရင္ မေျပာရဘူး ေရွာင္ရွားရမယ္။ ၾကားေစ႕ေပးတဲ႕စကားမ်ိဳးကို ဘဲေရြးျပီးေတာ့မွ ေျပာရမယ္။ နားခ်မ္းသာမဲ႕ စကားမ်ိဳးကိုသာေျပာပါ၊ သိမ္ဖ်င္းတဲ႕စကားမ်ိဳးဆိုရင္ ေရွာင္ရွားရမယ္။
ဗုဒၶရဲ႕အဆံုးအမေတြဟာ လူမ်ိဳးမေရြး ဘာသာမေရြး လိုက္နာက်င့္သံုးလို႕ရတယ္။ တရားဓမၼဆိုတာ အဆံုးအမေတြဘဲ သူ႕ကို သင္ၾကားရမယ္၊ က်င့္သံုးရမယ္၊ ဒါဆိုရင္ထိုးထြင္ သိျမင္လာမယ္။ တနည္းေျပာရရင္ေတာ့ သင္ၾကားျခင္းဆိုတာကို ပရိယတၲိ၊ က်င့္သံုးျခင္းကိုေတာ့ ပရိပတၲိလို႕ေခၚျပီးေတာ့ ထိုးထြင္းသိျမင္တာကိုေတာ့ ပရိေ၀တ လို႕ေခၚတယ္။ သုတၲန္၊ ၀ိနည္း၊ အဘိဓမၼာလို႕လဲ ေခၚတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ နည္းလမ္း ၊ စည္းကမ္း၊ သေဘာတရားလို႕ ေျပာရင္လဲရတယ္။
စကားေျပာတဲ႕အခါမွာ ပါးစပ္စည္းကမ္းရွိရမယ္လို႕ ပရိတ္ၾကီး (၁၁) သုပ္ထဲက မဂၤလာသုတ္မွာ ထုတ္ေဖၚေဟာၾကားထားတယ္။ (၃၈) ျဖာမဂၤလာမွာပါတယ္။ ကိုယ့္ပါးစပ္က စကားေကာင္းေကာင္း ေျပာမယ္ဆိုရင္ ကိုယ့္မွာမဂၤလာျဖစ္ေနျပီ။ ကိုယ္အမူအယာေကာင္းမယ္ဆိုရင္လဲ မဂၤလာျဖစ္ေနတာပါဘဲ။ ေနနည္း၊ထိုင္နည္း၊ ေျပာနည္း၊ ေတြကို သင္ၾကားေပးထားတာဟာ ဘ၀ေနနည္း နည္းလမ္း ေတြပါဘဲ။ ကိုယ္ယဥ္ေက်းမယ္၊ နႈတ္ယဥ္ေက်းမယ္ဆိုရင္ ဘ၀ေနနည္းစည္းကမ္းေတြကို လိုက္နာက်င့္သံုးေန တဲ႕သူပါဘဲ။ အဲဒီလိုေနထိုင္သူဟာ အလိုလိုေနရင္းမဂၤလာျဖစ္ေနတာဘဲ။
သူတပါးကို ထိခိုက္ေအာင္ ကာယကံေျမာက္ေတာ့ မလြန္ၾကဴးဘူး ဒါေပမဲ႕စိတ္ထဲ မွာေတာ့ ထိခိုက္ နစ္နာသြားေအာင္ ၾကံစည္ေနတတ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ကုိယ္ႏႈတ္ကို စည္းကမ္း ႏွင့္ ထိန္းထားနုိင္ရင္ဘဲ လူေကာင္းတေယာက္ျဖစ္ေနပါျပီ။ ဒါေပမဲ႕စိတ္ခ်မ္းသာခ်င္မွ ခ်မ္းသာမယ္။ ဒါေၾကာင့္စိတ္ကိုလဲ စည္းကမ္းထားဖို႕လိုအပ္တယ္။ စိတ္ကို ထိန္းဖို႕ဆိုတာ သိပ္ေတာ့မလြယ္ဘူး ။ ေလ႕က်င့္ယူမွရမယ္။ စိတ္ဆိုတာ ေမ်ာက္ႏွင့္တူတယ္။ အျငိမ္မေနတတ္ဘူး။ ဟိုခုန္ဒီခုန္ကူးေနတာ။ စိတ္ယဥ္ေက်းေအာင္ ျငိမ္ေအာင္ေလ႕က်င့္ လုပ္ရမယ္။ ေလက်င့္ရင္ သမာဓိ ရွိရင္ရပါတယ္။ ဒါလူတိုင္းက်င့္လို႕ရတယ္၊ ဘာသာေရးႏွင့္မဆိုင္ဘူး။
စိတ္စည္းကမ္းရွိလာရင္ ခ်မ္းသာလာမယ္။ ကိုယ္စည္းကမ္းႏွင့္ စိတ္စည္းကမ္းနွင့္ ျပည့္စံုလာရင္ လူေကာင္းျဖစ္ျပီ။ လူေကာင္းျဖစ္ျပီးရင္ လူေျဖာင့္ျဖစ္ဖို႕လိုအပ္တယ္။ သတိပညာရွိျဖစ္ဖို႕ လိုအပ္ေသးတယ္။ မိမိစိတ္ရဲ့သေဘာ ရုပ္ရဲ႕သေဘာကိုသိရင္ ပညာပါလာျပီ။ ပညာရွိမွသာလွ်င္ မိမိကိုယ္ထဲမွာ စိတ္ထဲမွာ အေသးစိပ္ ဘာေတြျဖစ္ေနတယ္ဆိုတာကိုလဲ သိိနိုင္တယ္။ ဒါ့ျပင္ လူတိုင္းအေပၚမွာ ေမတၲာထားနိုင္ရမယ္၊ ေမတၲာဆိုတာ ခ်စ္သ၊ူ မုန္းတဲ႕သူလို႕ မခြဲျခားဘဲ သူတပါးအက်ိဳးစီးပြါးကို လိုလားတာဘဲ။ ဂရုဏာ က်ေတာ့ဒုကၡေရာက္ေနသူတိုင္းအေပၚမွာ သနားက်င္နာတာ ကူညီ ေထာက္ပံ႕တာဘဲ။ ဘယ္သူဘဲ ၾကီးပြါးခ်မ္းသာပါေစ ေအာင္ျမင္သူတိုင္း အေပၚမွာ ေက်နပ္ ၀မ္သာေပးနိုင္မယ္ဆိုရင္ မုတိတာ စိတ္ထားရွိတယ္လို႕ ေျပာရမယ္။ ဒါဟာ ဘာသာေရးႏွင့္ မဆိုင္ဘူး။ လူတိုင္း ေန႕စဥ္က်င့္သံုးနိုင္တဲ႕ တရားေတြဘဲ။
ႏွလံုးသား ကေတာ့ နူးညံ့ပါတယ္၊ အုပ္ခ်ဳပ္မႈပညာမတတ္ရင္လဲ မျဖစ္ေသးဘူး။ အုပ္ခ်ဳပ္မႈက သိပ္အေရးၾကီးပါတယ္။ ပညာေတာ့ ေတာ္ပါရဲ႕ သီလမျဖဴစင္ဘူး ကိုယ္က်င့္တရား မေကာင္းမြန္ဘူး ေမတၲာတရားေခါင္းပါေနမယ္။ သူတပါးကိုလဲ သနားက်င္နာစိတ္ မရွိဘူး၊ ကုိယ္ခ်င္း စာတရား မရွိေနဘူးဆိုရင္လဲ မျဖစ္ေသးဘူး။ သူတပါးၾကီးပြါးခ်မ္းသာ ေနတာကို မႏွစ္ျမိဳ႕နိုင္ ၀မ္းမေျမာက္နုိင္ဘဲ ဣသာမိစၦရိယမ်ားေနမယ္ မုတိတာမပြါးမ်ားနိုင္ဘူးဆိုရင္ ဒီလူဟာ သိပ္အႏၲရယ္မ်ားတဲ႕ လူစားမ်ိဳး ျဖစ္သြားျပီ။ ဒါေၾကာင့္ကိုယ့္ဘ၀ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ဟာ သူတပါးေကာင္းက်ိဳးကို မေဆာင္ရြက္နိဳင္ေစကာမူ မိမိေကာင္းက်ိဳး ျပည့္စံုေအာင္ ေဆာင္ရြက္ရင္း ႏွင့္ မိမိပတ္၀န္းက်င္ကို ခ်မ္းသာေအာင္ ေနထိုင္ တတ္ေအာင္ ၾကိဳးစားသင့္လွတယ္။
